Door de succesvolle de landing in Normandië op D-Day (6 juni 1944) door geallieerde troepen werd het Duitse leger beetje bij beetje teruggedrongen door de geallieerde troepen. In september van dat jaar werd een grote operatie uitgevoerd door de geallieerden: Operatie Market Garden. Dit was een grootschalige aanval om de grote rivieren over te steken en de strategische bruggen veilig te stellen. De geallieerden kozen voor deze route om de zwaar verdedigde Westwall-linie (tussen Kleef en de Zwitserse grens) te vermijden.

Door deze omstandigheden hield het Duitse leger genoodzaakt rekening te houden met de dreiging van de geallieerde troepen vanuit het westen. In september 1944 begon men met de  aanleg van een verdedigingslinie, de Frieslandriegel, tussen Zwolle en Delfzijl. Om dit te realiseren werden dwangarbeiders, krijgsgevangen en vrijwilligers ingezet. De Frieslandriegel was bedoeld om de opmars van de geallieerden te vertragen zodat het Duitse leger zich achter de linie kon hergroeperen en zich kon verdedigen bij een aanval. De Frieslandriegel bestond onder andere uit Kochbunkers (eenmansbunkers), matrasbunkers (munitiebunkers), loopgraven en tankgrachten. Het aanleggen van deze linie was omstreeks het begin van 1945 voltooid.

Hoewel veel tijd, energie en grondstoffen zijn gebruikt om deze linie te realiseren, is deze nooit in gebruik geweest. De door Duitse machthebber verwachtte aanval  vanuit het westen bleef uit. De geallieerden trokken veel zuidelijker Duitsland binnen en bevrijden Noord- Nederland  stap voor stap. De Frieslandriegel was vanwege de oriëntatie ervan niet bruikbaar in deze strijd.

Historische achtergrond

De omgeving heeft een lange en boeiende geschiedenis. Hier, in het hart van Drenthe, vind je de eeuwenoude hunebedden van Diever en Havelte. Deze indrukwekkende grafkelders werden al rond 3400 v. Chr. gebouwd door neolithische boeren van de Trechterbekercultuur,  die tussen 3400 en 2750 v. Chr.  in deze omgeving leefden.

Sporen van vroeger

Het landschap toont ook sporen van boeren uit de Late-IJzertijd en de Vroeg-Romeinse tijd. In 1932 onthulden luchtfoto's structuren die als raatakkers werden herkend, een landbouwsysteem dat was ontwikkeld voor intensieve landbouw op de arme zandgronden. Dit gebied is nu een beschermd archeologisch monument. 

De Drentsche Hoofdvaart: van turf tot transport

Het plangebied ligt vlak bij de Drentsche Hoofdvaart, een kanaal dat tijdens de veenontginningen in het Smilder veengebied tussen 1767 en 1780 is gegraven. Dit kanaal was belangrijk voor het transport van turf tussen Meppel en Assen en bleef ook daarna een belangrijke route. Langs dit kanaal loopt een weg die in de tijd van Napoleon deel uitmaakte van de Route Impériale, de hoofdroute naar Groningen. Historische kaarten tonen aan dat dit gebied in 1811 en 1850 werd gebruikt als akkerland, en vanaf 1910 werd bos aangeplant.

Oorlog en verdedigingswerken: de Frieslandriegel

In september 1944, tijdens de Tweede Wereldoorlog, voerden de geallieerden Operatie Market Garden uit. Deze mislukte, maar dwong de Duitse bezetters wel om nieuwe verdedigingslinies aan te leggen, zoals de Frieslandriegel van Zwolle tot Delfzijl. Deze linie bestond uit antitankgrachten, loopgraven en Kochbunkers - multifunctionele betonnen constructies. De aanleg van de Frieslandriegel werd uitgevoerd door Organisation Todt (OT). Naar schatting zijn circa 10.000 mensen tewerkgesteld, waaronder Russische krijgsgevangenen en gedetineerden. Ook de lokale bevolking werd zwaar getroffen doordat veel gebouwen werden gevorderd voor de huisvesting van arbeiders.

Na de oorlog

Na de oorlog werden de tankgrachten en loopgraven dichtgegooid en geëgaliseerd, waardoor ze nu nauwelijks zichtbaar zijn. De bunkerelementen kregen vaak een tweede leven als bijvoorbeeld duikers in het landschap. Tijdens de wederopbouw werd weinig aandacht besteed aan deze geschiedenis, maar het blijft een belangrijk deel van ons erfgoed.

Wil je meer weten over de opgraving en reconstructie  van dit deel van de Frieslandriegel? Neem een kijkje bij de ''Making Of''. 

Literatuur

Aalbersberg 2010, 23.

Wiersma en Raemaekers 2011, 32.

AMK-nr.14228.

Provincie Drenthe 2024, Drentsche Hoofdvaart en Veenontginningen. 

Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2023, Minuutkaart D2 Wittelte.

Topotijdreis 2024, 1850.

Topotijdreis 2024, 1910.

Iwema (in voorb.), 5.

Anscher et al. 2021.

Pothoven, 2014, 42-43.

Iwema (in voorb.), 5; Dijkstra, 2018; Gerding, 2005.

Iwema (in voorb.), 6.

 m.m. Jan Bruggink, archivaris Drents Archief.

Bovenstaande teksten zijn geschreven door: 

H.H Scholten en D. ter Haar

28-06-2024

Interesse in meer informatie? 

Luister dan naar de indrukwekkende audiovisuele verhalen via onderstaande link!